İnsanın İradesi Olmadan Evrenin İşleyişine Göre Karar Verdiğini Savunanların Felsefesi: Determinizm

İnsanoğlu var olduğundan beri başta kendisi olmak üzere çevresindeki her şeyi anlamaya ve anlamlandırmaya çalışmıştır. Bu çalışmalar sonucunda ortaya çıkan felsefi görüşlerden biri de determinizmdir. Determinizme göre her şey makul kurallar dahilinde işler.İşin ilginç yanı bu kurallar insanın her türlü kararını da belirliyor ve dolayısıyla özgür irade diye bir şey yok.

Temelleri Antik Yunan döneminde atılan determinizm, hemen hemen her felsefi görüş gibi yıllar içinde farklı amaçlarla zenginleşerek 19. yüzyılda kesin bir tanıma ulaşmıştır. Ahlak ideolojisi başta olmak üzere ideolojinin pek çok farklı alanında bu görüş üzerinden yeni fikirler ortaya atılmıştır. Determinizm’in ne olduğuna daha yakından bakalım.Temsilcilerinin neyi savunduğunu birkaç örnek üzerinden görelim.

Temel bir tarif yaparak başlayalım; determinizm nedir?

Determinizm, determinizm, determinizm, determinizm olarak da bilinen determinizm felsefi bir görüştür. Bu görüşe göre, var olan her şeyin gerçekleşmesi, özellikle de kozmosun işleyişi, fizik gibi bilimsel maddeler tarafından belirlenir. Belirlenen bu kanunlar sayesinde bir olayın meydana gelmesi için gereklidir.Bu nedenle özgür irade yoktur, çünkü kişinin alacağı kararın bu yasanın bir sonucu olarak veya başka bir sonucun nedeni olarak gerçekleşmesi gerekir.

Peki, determinizm tam olarak neyi temsil ediyor?

İnternette gezinirken bu yazının başlığını gördünüz, tıkladınız, okumaya başladınız, ilginizi çekti ve okumaya devam ediyorsunuz yoksa kısa sürede sıkılıp sayfayı değiştiriyorsunuz. Bütün bunlar tamamen sizden herhangi bir baskı olmadan. Hür iradenle aldığın kararlar bu kadar değil mi?Determinizmle karşılaştırıldığında, hayır, o kadar değil.

Oluşturduğunuz fikirler, bunlara dayalı olarak verdiğiniz kararlar, bu kararlara göre sergilediğiniz davranışlar vb. Evrenin işleyişini bile belirleyen belirli kurallar çerçevesindedir.Yani insanlar bunları kendi iradeleri ile yapmıyorlar, bilimsel kanunlar böyle çalıştığı için yapıyorlar.

Nedensellik unsuru aslında determinizmi açık bir biçimde tanımlar:

Determinizmin temeli nedensellik üzerine kuruludur. nedensellik faktörüne göre her şey ama her şey ya bir olay ya da olgunun nedeni ya da bir olay ya da olgunun sonucu. Hayranlıkla hayran kaldığımız bu kozmosun işleyiş sistemi, aslında bilimsel maddelerle ayrılmaz bir biçimde düzenlendiği için, kusursuz bir düzen içinde çalışmaktadır.

Bazı determinist filozoflar, işleri biraz daha ileriye götürür ve nedensellik ilkesi üzerinde çalışırlar. Bu dünyanın sistemini çözersek Daha sonra olacak her türlü olay hakkında bilgi edinebileceğimizi savunur. Yani dünyanın sahip olduğu sebep-sonuç ilişkisine göre bu düzeni çözersek geleceği bilmemizin mümkün olacağını söylüyorlar.

Determinizm’in ortaya çıkışı oldukça uzun bir sürecin sonucudur:

• Thales

En değerli Antik Yunan filozoflarından biri olan Thales, aslında determinizmi ortaya çıkaran ilk kişidir. Ona göre su, kozmosun temel işleyişini sağlar. Aynı dönemde yaşayan farklı filozoflar, hava ve diğer elementlerin bu düzenin temeli olduğunu söylemişlerdir. Aslında Demokritos farkında olmadan atomu keşfetti, elbette felsefi olarak.

Aristoteles tarafından tanıtılan ilk hareket unsuru, Stoacılar tarafından logos olarak yorumlandı. Descartes ilahi yönlendirmeye karşı çıkar, ancak özgür iradeyi ilahi olarak yorumlar. Spinoza’ya göre Tanrı bir ve harikadır, bu da mutlak determinizm kavramına işaret eder. Claude Bernard ise determinizme mekanik bir mantıkla yaklaşmıştır.

19. yüzyılda determinizm tam anlamını aldı:

• Simeon Poisson

19. yüzyılın ilk yıllarında determinizm, bir makinenin çalışması anlamına geliyordu. Simeon Poisson ve Laplace bu kavramı genişletiyor. Makine gibi çalışan dünya modeline isim olarak kullanmışlar.Bu modelden hareketle insanın aslında evrenin bir parçası olduğu ve özgür iradesi dışında kurallara göre yaşadığı önermesi ortaya atılmıştır.

Pozitivist ideolojinin etkileri arttıkça, Soyut ve somut kavramların ortasında çatışmaların çıktığı dönemde Bergson, Boutroux, De Broglie, Heisenberg, Max Planck, Von Neumann, F. Perrîn gibi birçok bilim adamı ve filozof determinizm hakkında farklı görüşler ortaya koymaya başladı. Kuantum mekaniğinin keşfi bu fikirleri daha da zenginleştirdi.

Determinizm hakkındaki görüşler bazı temel alt bölümlere ayrılmıştır:

• mekanik determinizm
• ekonomik determinizm
• sosyal determinizm
• tarihsel determinizm
• deneysel determinizm

Mekanik determinizm:

İnsanların görüş ve davranışlarının mekanik determinizmi kendi dışındaki olaylara göre. oluşturulacağını iddia ediyor. Buna göre kişinin verdiği bir karar ya da niyet, aslında onun dışındaki farklı olaylar nedeniyle ortaya çıkan sonuçlardır.

Ekonomik determinizm:

Ekonomik determinizm insan davranışı ve fikirleri daha somut olaylar etkilediğini iddia ediyor. Buna göre, bir kişinin kararları ve görüşleri ekonomik nedenlerin sonucudur.

Sosyal determinizm:

Sosyal determinizm, insanın bireysel kararlarının ve fikirlerinin gerçekleştirilmesidir. toplumsal nedenlerin bir sonucu olduğunu savunuyor. Eğitim sistemi, ekonomik yapı, sağlık durumu gibi sosyal koşullar bireyi etkiler.

Tarihsel determinizm:

Tarihsel determinizm, insan davranışı ve görüşleri tarihsel sürecin günlük olaylardan çok uyarılmış bir sonuç olduğunu savunur.Bir başka deyişle günümüz insanlarının düşünce ve davranışları tarihsel olaylara göre şekillenmektedir.

Deneysel determinizm:

Deneysel determinizm, pozitif bilimleri açıklamak için kullanılır ve Deneyle elde edilen tekrarlayan sonuçlara sahiptir. Bilimsel kurallar sabit olduğu için her şey ona göre şekilleniyor. Mucize ya da beklenmedik şeyler yoktur.

Bir de indeterminizm diye bir görüş var:

Adından da anlaşılacağı gibi, indeterminizm Determinizme karşı ileri sürülen felsefi bir görüştür.Pozitivist ideolojinin etkilerinin arttığı, soyut ve somut kavramlar arasında çatışmaların baş gösterdiği, kuantum mekaniğinin keşfedildiği dönemde, bilim adamları ve filozoflar tarafından indeterminizme felsefi bir bakış oluşturulmuştur.

Belirsizlikle karşılaştırıldığında, dünyanın temel işleyişi aslında bu tür değişmez kurallar tarafından belirlenmez. Belirlense bile bu durum bize evreni açıklayamaz. Bu nedenle insanın hür iradesinin ve nedensellik ilkesinin olmadığını kabul etmek mümkün değildir. Kesin bir reddetme yerine, determinizmin mutlaklığı reddedilir.

İnsanın özgür iradesi olmadığını ve her şeyin makul kurallar içinde işlediğini söylemek. Determinizm nedir, neyi savunur?Gibi sıkça sorulan soruları yanıtladık: Elbette determinizm içinde kolayca boğulabileceğimiz bir okyanus gibidir ama aslında bu yazımızda determinizm ile ilk kez tanışan okuyucularımıza temel bilgiler vermeyi amaçladık. .

yesilova-haber.com.tr